Tekikal Tlanawatilli tleh nu ihki mu ixmati keh Kaltlanawatilnechikullis inih se Tlayehkamitl Tleh ixpankisa pah inih Tekikaltlanawatilli, kampa nikah ka wapalli wah tesuntli kampa tlanawatianimeh ki senkawah inih tekitlanawatilli pah inih tekichiwallis tle ixpankisa.
Kampa mu ixpanketsa, eltuk tlapechtli wah tle ixpankisa ya se yehyektsi tesuwalli ka inih kamanalli tleh kihtu Benito Juárez wah ax mikis “Pah tlakameh keh pah altepemeh tlatepanitallis pah seyuk y nemillis yaya inuh se kualnemiliztli” wah ki piya makuilli tsinkech yehyektesuwalli kampa mu puwa Tlaka tukaitl wah tlakame ulintli tleh ki ixayak makakeh tu weyi chinanku wah tle itstukeh pah tlatepanital kaltechtli.
Nu ihki mu nelixmati ka inih ume wehweyi pamitl tle mu sentilia y tlahkutipa ka se peselmekatl tleh ki piya eyi tlapalli, tlatsintla kampa eltuk y yulpamitl tlaixkupuntli pah yektesuwalli.
Se pamitl ki ixpanextiya Kalpewatlanawatilli wah seyuk Wehkapa kaltlanawatilli, kampa sentik ki chiwah TetikTlanawatilistli. Pah tlapechtli nu eltuk tsinpampa tleh ki tekiwiyah sentik Tlanawatilmeh.
Wah pa wehkapanka wah y tlahkutipa weli ti kitas tsimpampa tleh ki tekiwiya Weyi Tlanawatihketl, inih kestla mu asih inih tukil nu ihki tsinpampa tleh ki tekiwiyah tlanawatilmeh, nu ihki
tleh ki tekiwiyah inih tukil tle itsukeh tlaika.
Pah wapaltlapechtli tleh weyi tlanawatihketl eltuk tilkaxitl, ka y tlaixkupintli tleh Siwateteuhmeh tleh tlasenkawayaya wah tetlaniyaya tleh tenextiliyah se tlasentilli pah sensemanawak wah altepeku, y kestla inih tilkaxitl, tepustlatsilintli tlapalhuilli ka tlapalli tleh ki piya tu pantli wh ka tlahkululli tleh ki ihtuwa “weyi Kaltlanawatilli” tlaixkupintli, te nextillia lasentihulli wah tlamiyaktilli tle mu ixpantlallia pah Tlanawatiltekichiwallis.
Y tlahkutipah tlapechku, eltuk tlapechtli tleh ki tlaltukeh kampa tlanawatianime tleh tech ixpanextiyah mu tlahtlalika tech manawikah u ki tlawisuka se tlayehyekultlanawatili.
Nu ihki se tlayehkamitl kampa tlaixpanketsnih tleh kaltlapalewiyani tleh altepeku mu ixpanextiyah pah tu Tlanawatianimeh, yeyeka inih Tlapechtli mu ilhuiya se weyi Tlapechtli tleh ki piya tu weyi altepeku mexiku.
Ixpah tlapechku, tlatsintla Kaltlanawatilnechikullis eltukeh tsimpampa tleh ki tekiwiyah tekitlapalewiyani ka tleh Sentik Tlanawatilmeh wah y kehkestla inih tlapechtli. Pah ixpah se tlahku malakach tleh ki nextiya inih Tlayehkamitl Tleh ki piya tlanawatianimeh ka 500 tsimpampa kampa mu mu ixpanketsah wah ki ixpanextiyah nuchi Mexikuchinanku chantinih.
Seseh tsimpsmspa ki piya se tlatsunpechillis kmpa Tlanawatianimeh ki tlalia y tekipanullis wa y tlapehpenillis nu ihki se tepuscamanalhuilli ka ki nuhnutsa wapaltlapechku Tlanawatilme. Nu ihki nika pah y upuchku itstukeh 187 paxaluwaneh wah pah inih manehmatl tleh ki xuyawah kamanalli.
Tsimpampa tlayekanketl tleh eltuk wehkapa kampa musewiya
Tlanawatilme tleh paxaluwane tle walawi tleh pah seyuk weyi altepetl kema ki chiwah se weyi tekichiwallis. se tlenihki tle ixpankisa ya kenihkatsa ki nehnewilihkeh kenih y tlachiwallis inih ki wehkulchihkeh, wah inih kin palewiya ma ki piyakah se kualli tlachiyallis kampa mu sewiseh.
Se kamanalli tleh ixpankisa pah y tlachiwallis tleh y malakach tlachiyallis, tle ki kawa ki piyas se kualli tlachiyallis kampa mu ketsaseh pah in ih weyi kaltlanawatilli.
Tlanawatilli tekichiwa:
pah y kualtekichiwallis martes wah jueves.
wah ka inih kukulistli martes wah miércoles.
Siwatlanawatianimeh wah Tlanawatianaimeh tekipanuwah pah inih kalpultih tleh inih chinanku chantini ki tekiwiya, inih tekitl ki chiwah kemah amu yawih tekikalku.
