Le Kúuchil Tse’ek Múuch’meyaj k’aj óola’an xan beey Báankabil kúuchile’ jump’éel u noj kúuchil ichil ujeel kúuchilo’ob ich le Ajawnaajil Jets’ A’almajt’aano’, tumen u kúuchil che’ yéetel tezontle tuunich tu’ux ku je’ets’el nojbe’en t’aano’ob.
Aktáane’, jelekbal u Presidium (kúuchil t’aan) báak’pachta’an tumen jump’éel k’axnak’il mármol ku ya’alik u ts’íibil Benito Juárez mix bik’in bíin tu’ubuk: “Ichil wíiniko’ob je’el bix ichil noj lu’umo’obe’ u chíimpolal yaanal páajtalile’ leti’ u jets’ óolalil” yéetel báak’ chíikulta’an tumen jo’op’éel k’axnak’il mármol tu’ux ku xo’okol u k’aaba’ máako’ob yéetel táankaaj péekbaltáambalo’ob tu patbe’ento’ob k nojlu’um ts’okole’ táakpaja’an tu nojtsi’ikbe’en pak’.
Beeyxan ku k’aj óolta’al tu yóok’olal le ka’ap’éel nojbe’en láakamo’ob ku nupikubajo’ob yéetel jump’éel k’aan óoxp’éel u boonil, jach tu yáanal u Ts’alabil Nojlu’um jo’ocha’an ti’ mármol.
Jump’éel láakame’ ku chíikultik u Mola’ayil Pat A’almajt’aan yéetel ujeele’ ku chíikultik u Mola’ayil Jets’ A’almajt’aano’ob, tu ka’ap’éelile’ ku beetiko’ob le Nojpáajtalil A’almajt’aanilo’. Te’ presidiumo’ nojbe’en jala’achile’ Te’ Kúuchil t’aano’ ts’áaba’an u curulo’ob Múuch’kab Jo’olpóopil.
Tu chúumuk ka’anlile’ je’el u béeytal k ilik u curul Xjo’olpóop wa jjo’olpóop le mola’ayo’, ku láak’inta’al tumen u curul ka’ajo’olpóopo’ob, yéetel xan u kúuchil tu’ux ku kutal almejeno’ob, ts’áaban tu pachil.
Tu mayakche’il meyaj xjo’olpóope’ ts’áaba’an le Tinteroo’, ku chíikbesik u boonil tu yóok’olal p’is óolal yéetel táanilkunajil ku chíikultik u mokt’aanil ich wóol kabil yéetel u nojlu’umilil, p’is óolal yéetel yéeybalkuxtalil. Tu tséel le Tinteroo’, le Bronceil Tonk’olon bona’an yéetel u boonil k lu’um yuxul ts’íibta’an “presidencia”, ku chíikultik u núuptáambalil yéetel u jejeláasilil yaan ti’ jujump’éelal múuch’táambal.
Tu chúumukil presídium, yaanale’, ku yaantal le Tribunao’ (ka’anche’il t’aan) le je’ela’ leti’ u kúuchil ts’áaba’an ti’al ka wa’alako’ob jets’t’aan, táan óolto’ob, wa u xma’ eejento’ob jets’t’aano’ob tumen máax táan óoltiko’on.
Beeyxan u kúuchil tu’ux u jo’olpóopil le beelankúuchilo’ob Péetlu’uma’ ku táakbest’aano’ob tu táan máax táan óoltiko’on, letene’ le kúuchilo’ jets’a’an beey u nojbe’en ka’anche’il t’aan ti’ nojlu’um.
Aktáan le presídiumo’, yaanal ti’ u Kúuchil Múuch’táambale’, ts’áaba’an u curulil no’ojk’ab Múuch’kab Jo’olpóopil jach tu tséetselo’ob ka’anche’il t’aan. Aktáane’, u chúumuk wóolile’ ku jets’ik u kúuchil pat a’almajt’aano’ob yéetel 500 u p’éelal curulo’ob tu’ux ku táan óolta’al lu’umkabilil ti’ tuláakal le nojlu’uma’.
Jujump’éelal curule’ yaan u botnilo’ob ti’al ka béeyak jets’ t’aano’ob u ts’áajiko’ob oojeltbil taalja’ano’ob yéetel u jets’ko’ob u yéeyajo’ob, beey xan yaan jump’éel microfono ti’al u túuxtaj t’aano’ob ti’ Múuch’kab Jo’olpóopil. Te yáalmalila’ yaan xan tu ts’íik k’abil u kúuchil máax páayt’aantano’ob xíimbal 187 utúulul u ya’abil yéetel xane’ tu no’oj k’abile’ jets’a’an u kúuchil k’itbesaj t’aan.
Yóok’ol le curulo’obo’ tu yáax yáalmalile’ chíika’an u chúumuk kúuchil jatsa’an beey chúumuk yéetel xaman xiik’ yéetel nojol xiik’. Le chúumuk kúuchilo’ suuka’an u je’elsa’al táanxel lu’umilo’obi’ yéetel yóok’olkab jo’olpóopil le kéen yanak nojbe’en múuch’kab meyaj.
Jump’éel ba’al jach k’a’abetchaj ichil u patjo’olil u meyajil le kúuchilo’ leti’ u chíikul u paakat wíinik, tumen ku beetik a wilik je’el máaxak je’el tu’ux yanech ichil le noj kúuchilo’.
Kúuchil jets’ a’almajt’aane’ ku meyaj:
U suuka’anile’: martes yéetel jueves
Tu yóok’olal le k’oja’anila’: martes yéetel miércoles
Aj yéetel ixpat a’almajt’aane’ ku meyajtiko’ob tu jatsaljaats péetkaaj ba’ax ku k’áata’al tumen kaaj te’ k’iino’ob mixtáan u bino’ob meyaj tU yajawnaajil Jets’ A’almajt’aan.
